اندومتریوز یک بیماری شایع در زنان است که تقریبا 5 تا 10 درصد زنان در سنین باروری به آن مبتلا هستند. به همین دلیل شناخت کافی از این بیماری و تشخیص به موقع آن می‌تواند نقش مهمی در سلامت بانوان داشته باشد.

با دکتر امیرحسین زرنانی، دانشیار پژوهشی موسسه ابن سینا و مدیر گروه ایمنی شناسی تولیدمثل این موسسه در این باره گفتگو کرده ایم.

اطمینان دارم خیلی‌ها حتی اسم این بیماری را هم نشنیده‌اند. لطفا کمی درباره آن برایمان بگویید؟

این بیماری یکی از بیماری‌های شایع در زنان است که بر اثر رشد نابجای سلول‌های لایه داخلی رحم اتفاق می‌افتد.

بر اثر این اتفاق، بافت اندومتر یا لایه داخلی رحم شروع به رشد بی‌رویه کرده و حتی مهاجرت این بافت به نقاط دیگر از جمله حفره داخل شکم هم اتفاق می‌افتد، هر چند محدود به این ناحیه نیست، اما این مهاجرت شایع ترین نوع مهاجرت است.

از مهم‌ترین علائم آن درد ناشناخته و نسبتا زیاد لگنی به صورت مزمن و عادت ماهانه بسیار دردناک است، به‌طوری که شخص از کار و زندگی بازمانده و مجبور به مصرف بسیار زیاد مسکن‌ها برای کاهش درد می‌شود.

همچنین بیماران مبتلا به این مشکل، از آمیزش دردناک رنج می‌برند و خود منجر به مشکلات روحی و روانی زیادی برای فرد می‌شود.

اما مهم‌ترین مشکلی که این بیماری برای زنان ایجاد می‌کند، نازایی است.

یکی از محل‌هایی که معمولا مهاجرت و رشد نابجای بافت اندومتر اتفاق می‌افتد، داخل و روی تخمدان است. همچنین این بیماری باعث اختلال در عملکرد لایه اندومتر می شود که میزبان سلول تخم بارور شده در بارداری است.

گسترش این بیماری تا چه اندازه است و تا چه حدی بین زنان رایج است؟

مطابق آمار‌ها حدود 176 میلیون زن و دختر در سراسر جهان به این بیماری مبتلا هستند. میزان ابتلا برای زنان بارور حدود 5 تا 20 درصد و برای زنان نابارور چیزی بین 30 تا 50 درصد است.

منظور از زنان نابارور یعنی زنانی که به سن ناباروری رسیده‌اند؟

خیر. منظور زنانی است که در سنین باروری هستند، اما دچار مشکل نازایی و ناباروری هستند، یعنی به‌طور متوسط 30 تا 50 درصد مشکل ناباروری مربوط به این بیماری است. چون بیماری اندومتریوز جزو بیماری‌های التهابی است و کل سیستم تولیدمثل را تحت تاثیر قرار می‌دهد، یعنی هم عمل تخمک‌گذاری و هم عمل لانه گزینی را که جایگزین شدن سلول بارور شده در لایه رحم است را تحت تاثیر قرار می دهد.

یعنی هیچ نوع تست غربالگری برای شناخت این بیماری در زنان وجود ندارد؟

چرا اما ارزش خبری برای شناخت بیماری یا مسائل آماری ندارد. همین طور بستگی به این دارد که این تست‌ها تا چه اندازه توسط پزشک بخوبی انجام شود.

معاینه دقیق، گرفتن شرح حال دقیق و سابقه خانوادگی، سونوگرافی و MRI از جمله کار‌هایی است که برای شناخت این بیماری انجام می‌شود. اما با این همه منفی بودن نتایج الزاما وجود اندومتریوز را رد نمی‌کند.

تنها جراحی و برداشت لاپاراسکوپیک که یک روش صددرصد تهاجمی است می‌تواند وجود این بیماری را کاملا اثبات یا رد کند.

برآورد شما از شیوع بیماری در ایران چیست؟

با توجه به مشاهدات به نظر می‌رسد سن ابتلا در ایران پایین‌تر و نسبت به جوامع غربی هم شایع‌تر باشد. به‌طور کلی تخمین می‌زنیم حدود 400 هزار خانم در ایران به این بیماری مبتلا باشند. این تعداد از زنان با مشکلات روحی روانی، جسمی و خانوادگی زیادی دست به گریبان می‌شوند. نازایی باعث ایجاد مشکلات زیادی در خانواده می‌شود.

همچنین بسیاری از طلاق‌ها به دلیل مسائل جنسی ناشی از این بیماری است، یعنی آمیزش دردناک که از عواقب این بیماری است، باعث جدایی بسیاری از زوج‌ها بدون شناخت دقیق علت آن می‌شود.

چه مسائلی باعث ابتلای فرد به این بیماری می‌شود؟

به‌طور کلی می‌شود عوامل را به دو دسته برون‌زا و درون‌زا تقسیم کرد، هرچند نقش هیچ‌کدام از این عوامل صددرصد تائید شده نیست. در دسته اول عوامل محیطی، سموم، آلودگی‌ هوا و محیط زندگی و میل به زندگی صنعتی جای می‌گیرند، در حالی که ژنتیک و عفونت‌ها متعلق به دسته دوم هستند و در ابتلا به این بیماری نقش دارند.

با این حال به نظر می‌رسد محیط نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد و مثلا در اصفهان به دلیل وجود آلودگی‌های زیاد صنعتی، شیوع بیشتری از این بیماری دیده شده است.

روش‌های درمان این بیماری چیست؟

بیشتر درمان‌های این بیماری وابسته به هورمون است. یکی از روش‌ها ایجاد یائسگی کاذب بر اثر هورمون است.

همچنین جراحی و برداشتن بافت‌های اضافه، یکی دیگر از روش‌های درمان است. هر چند در جراحی بسیار مهم است که این کار توسط جراح با تجربه انجام شود تا امکان برگشت بیماری به حداقل برسد.